Para que Alfredo Pérez Rubalcaba, ministro do Interior (por nomear a un), xerase un volume de comentarios sobre a súa vestimenta o día da Pascua Militar similar ao da ministra de Defensa, Carme Chacón, probablemente tería que acudir ao acto vestido cunha saia.
A ministra pronunciou ante o Rei un longo discurso; explicou, entre outras moitas cousas, os cambios que levaba a Lei de Carreira Militar, as últimas adquisicións de armamento ou o estado das misións no exterior. Pero o que inspirou ríos de tinta, do que se falou sen cesar desde aquel día, foi do
Podería parecer que a polémica era absurda, e que, por ridícula, era inocente e inofensiva. E que chamar "María Teresa Fernández da Vogue" á vicepresidenta tras aparecer nunha reportaxe nunha revista de moda, ou "Carme a do bombo" á ministra de Defensa cando estaba embarazada, eran xogos de palabras máis ou menos enxeñosos, canalladas sen importancia.
A ministra de Igualdade, Bibiana Aído, cre, con todo, que nesas críticas está un dos retos do seu ministerio. "Teño a responsabilidade de pór de manifesto esta diferenza inxustificada e gratuíta de trato para tentar que, no futuro, a situación vaia cambiando e non lles suceda a outras. Debo facelo aínda sabendo que visibilizar esta diferenza de trato traerá novos ataques das mesmas minorías que se resisten aos cambios".
Cun esforzo de séculos e a aplicación de leis de discriminación positiva, as mulleres conseguiron conquistar os postos de responsabilidade. Pero no escano de deputada, na cadeira de brazos de ministra, arrastran aínda o pecado orixinal de ser mulleres e, en penitencia, desposúellas do apelido (Soraya, Maleni…), e pídenselles explicacións de como se visten, de como coidan aos seus fillos, ou por que non os teñen. Por que?
Chacón interpretou o balbordo provocado pola súa vestimenta na falta de costume e a resistencia ao cambio. "300 anos ten a nosa Pascua Militar; por primeira vez unha muller dá un discurso ao Rei e algúns creron que do que se debía falar era da roupa que levaba a ministra", contestou nunha entrevista en Catro a Iñaki Gabilondo.
Para Amelia Valcárcel, catedrática de Filosofía Moral da UNED e autora, entre outros, de Ética contra estética e A política das mulleres, todo obedece a "a forte inercia patriarcal, que move aínda o planeta Terra". "Está nos costumes, en como falamos e pensamos, e téñena igualmente os dous sexos". Frear esa inercia será "un esforzo de varias xeracións". Pero é optimista. "Cada vez que se produce un episodio como o de Chacón ábrese un debate e, xeralmente, despois avánzase. Funcionan como un termómetro, porque son probas que nos dan a temperatura moral da igualdade. O patriarcado é moi severo, pero todo iso empezou a romper. Antes botábanche de misa se ías con pantalóns. As mulleres empeñáronse en ser libres, e acabarán séndoo".
"Séguense cuestionando, destacando e analizando aspectos relacionados coa vida privada das políticas, o seu vestiario, o seu peiteado e outros elementos superficiais que nada teñen que ver coa súa valía profesional", sinala Aído, "e iso prodúcese con independencia da afiliación política das protagonistas". Nunca Esperanza Aguirre defendera con tanta paixón a un membro das filas inimigas como cando se identificou coas críticas ao pantalón de Chacón: "Indígname que sexa motivo de discusión o que nos pomos e como nos cortamos o pelo… Iso non pasa cos homes. Todo o que leve posto unha ministra do Goberno paréceme correctísimo", resolveu.
Un repaso aos últimos números das revistas do corazón confirmaba que, ao contrario que os seus colegas masculinos, a responsabilidade política implica para as mulleres, españolas ou estranxeiras, o sacrificio da súa vida privada. Rachida Dati, a ministra de Xustiza francesa, resolvía páxinas en todas as publicacións. Por saír do hospital no que dera luz á súa filla "vestida para non perderse o Consello de Ministros", por facelo "con tacóns de agulla", pola súa baixa maternal e por non querer revelar o nome do pai da criatura -o servizo de espionaxe marroquí tentou pescudalo e a lista de candidatos incluíu ao ex presidente do Goberno José María Aznar-. Tamén se falaba de "O novo amor de Trinidad Jiménez" (secretaria de Estado para Iberoamérica), e por suposto, do incidente Chacón.
Pilar López Díaz, profesora de Ciencias da Información, chama a atención sobre o seguinte: "Mentres todos estaban ocupadísimos criticando o traxe da ministra de Defensa, o feito de que levase a unha stripper ao cárcere de Picassent para que actuase diante dalgúns homes que violaran ou matado a mulleres, precisamente por velas como un obxecto sexual, por non respectalas, pasaba case desapercibido. Mercedes Gallizo recibiu moitas menos críticas por isto que a señora Chacón. Sorpréndeme".
A polémica sobre o pantalón da ministra seguía viva aínda nas revistas cando un diario xeneralista publicou en portada unha fotografía de Soraya Sáenz de Santamaría retratada, segundo explicou o seu director, "ao femme fatale", sobre un titular que dicía: A soas con Soraya. Na imaxe, en branco e negro, a portavoz do PP no Congreso aparecía recostada na habitación dun hotel, vestida cun traxe de noite e descalza. Segundo o diario, a imaxe reflectía "as contradicións da propia Soraya" (sempre Soraya), e outra cousa máis: "Posto que Zaplana nunca se fotografou en tanga -comparaba o diario- é obvio que este retrato de Soraya [nunca Sáenz de Santamaría] demostra que as fantasías e as aspiracións de moitas mulleres son distintas que as da maioría dos homes".
As aspiracións das mulleres, aclarou Aído, que a semana anterior atopábase nese xornal cunha reportaxe sobre o seu noivo, son as seguintes: "Que se nos xulgue pola nosa xestión […], por se cumprimos ou non a nosa palabra e os nosos compromisos. Que se nos mida cos baremos e criterios que se aplican a calquera home".
Ningunha das colegas da portavoz do PP caeu na trampa de criticala. Tampouco os seus compañeiros, polo menos en público. José Luís Arceo, catedrático na Complutense especializado en Comunicación Política, interpretou na imaxe "un intento de afianzar a idea de muller libre e pouco próxima á á ultra do PP", pero aventurou que "non deixarán de lloverle críticas por isto". López Díaz, pola contra, considerou que Sáenz de Santamaría pretendera ofrecer unha "imaxe tradicional dunha muller que, antes de nada, é muller, e que lle gusta agradar". E expuxo como exemplo contrario a Hillary Clinton. "Non ofrecía a máis mínima posibilidade a que a considerasen unha mujercita. Se un xornalista pediulle que saíse de detrás da mesa do seu despacho para que cruzase as pernas e fixésese unha foto, díxolle que a foto se facía detrás da mesa na que traballaba, porque esa era a imaxe que quería dar".
Preguntada sobre que deberían evitar elas en política, Paz Herrera, asesora de imaxe da empresa Quémepongo, afirma: "A imaxe debe reflectir a personalidade do político, pero sempre debe ser sobria e acorde ao seu posto e situación. Debe reflectir personalidade, pero nunca anular a mensaxe".
En calquera caso, nada fai pensar que, a curto prazo, a imaxe do políticas empezo a importar tanto ou tan pouco como a dos políticos. Porque o problema de fondo, conclúen os expertos, é que España é aínda unha sociedade moi machista, na que os políticos non son unha excepción. Sábeo moi ben Soledad Becerril, á que Alfonso Guerra definiu un día como "Carlos II vestido de Mariquita Pérez". "Fun a primeira ministra da democracia, en 1981, e iso chamou moito a atención", lembra. "Os políticos, homes e mulleres, son reflexo da sociedade do momento. Se hai casos de machismo entre os políticos é porque esa actitude existe na sociedade".
Valcárcel vai máis aló: "As mulleres son novas nisto e se as mira con desconfianza. Estamos nun momento de competición entre dous procesos: a renovación, que pasa porque as mulleres vaian gañando terreo na esfera pública e concédanlles por fin o dereito á individualidade, o ser xulgadas unha a unha, e non como "mozas"; e a resistencia ao cambio". López Díaz está de acordo: "As mulleres sofren máis críticas porque non son benvidas no terreo do poder, e a proba é que son necesarias medidas de discriminación positiva que obriguen a listas paritarias. Moitos homes, máis dos que se cre, non están de acordo coa súa presenza en cargos públicos, por iso é polo que aproveiten calquera oportunidade para denigrar e socavar os seus logros con comentarios que nada teñen que ver co seu labor político". ás mulleres, engade Becerril, "pídeselles moito máis". "Mesmo nós mesmas deixámonos levar pola corrente de ser boas profesionais e tamén estar guapas, á moda…".
Nese escenario machista teñen xurdido mulleres que parecen pensar "se non podes co inimigo, únete a el". "Oportunistas houbo sempre", afirma Valcárcel. "Tamén hai moitas que comparten ese contexto patriarcal. Moita xente misóxina éo realmente sen querer, porque o herdou". Arceo cre tamén que algunhas persoas "exercen de muller, aproveitan todo este asunto de maneira pouco natural e iso, ao ser unha esaxeración, e ser así percibida, pode ir contra os propios principios de igualdade. é dicir, que se o obxectivo é limar o machismo, con esaxeracións desde o moi xusto feminismo non se consegue alcanzar a meta proposta senón, probablemente, todo o contrario".
Solucións? A Becerril gústalle o exemplo da chanceler alemá, Angela Merkel: "Preséntase tal como é: de aspecto austero, non segue modas nin se deixa torturar pola imaxe. é unha magnífica profesional. Está ao que está".
"Resistir", propón López Díaz. "Imos polo bo camiño. Somos o único país europeo cunha lei de violencia de xénero". Valcárcel sinala outra receita: "Se alguén demostra estar no pleistoceno moral, o máis eficaz é o ridículo, facerllo notar".
