Artemisia é unha das moitas pintoras invisibilizadas desde a Historia da Arte que , ademais, foi quen de denunciar a súa violación a través da súa pintura.
“Cerró con llave la habitación y después me tiró sobre la cama, inmovilizándome con una mano sobre el pecho y poniéndome una rodilla entre los muslos para que no pudiera cerrarlos y me levantó las ropas, algo que le costó muchísimo trabajo. Me puso una mano con un pañuelo en la garganta y en la boca para que no gritara (…). Yo le arañé el rostro y le tiré del pelo”.
É o relato dunha violación. Dunha agresión sexual que tivo lugar fai máis de catro séculos, concretamente no ano 1611. A muller que a sufriu chamábase Artemisia Gentileschi e foi unha artista de excepcional talento, como o demostra o feito de que fose a primeira muller en conseguir entrar na Academia de Belas Artes de Florencia, a mesma institución pola que pasou Miguel Ángel. Pero Artemisia non só foi violada, non só tivo que aguantar ver como o seu agresor non cumpría nin un só día de cárcere e o seu testemuño sobre a agresión era posto abertamente en dúbida. Tamén padeceu a indiferenza e o rexeitamento do mundo artístico da súa época polo feito de ser muller, pasou pola humillación de que moitos dos seus cadros fosen atribuídos ao seu pai ou a outros artistas homes e durante séculos aguantou o ser considerada como unha mera curiosidade, como unha rareza tan exótica como menor dentro da historia da arte.
Tivo que pasar moito tempo para que a súa excepcional valía artística fose recoñecida. E na década de 1970 converteuse ademais nun símbolo do feminismo.
Agostino Tassi, un pintor nado nos arredores de Roma, especializado en paisaxes e perspectivas e con fama de pendenciero, foi contratado para realizar os frescos do Casino das Musas, no Palacio Pallavicini Rospigliosi, Xunto a Orazio Gentilleschi, o pai de Artemisia. Fixéronse amigos, ata o punto de que Orazio abriulle as portas da súa casa. Tassi aproveitou esa confianza para violar a Artemisia. A artista, que no momento da agresión tiña 18 anos, tardou un ano en reunir as forzas suficientes para denuncialo e levalo a xuízo. A opinión pública da época mirou con sospeita esa tardanza, concluíndo moitos que en realidade non houbera violación e tratouse dunha relación consentida pola propia moza.
Con todo, o 27 de Novembro de 1612 Agostino Tassi foi declarado culpable. A pena que caeu foi bastante branda: o xuíz deulle a elixir entre cumprir cinco anos de traballos forzados ou o exilio de Roma. Tassi, obviamente, elixiu o exilio.
“Que tras 4 séculos teñamos a mesma “impresión” sobre os feitos e case que a mesma , ou máis branda pena xudicial….deberíanos facernos pensar un anaco….”
Mirada de Muller- Perspectiva de Xénero
Casada cunpretendente que lle buscou o seu pai para restablecer a súa “dignidade”, a del que mirou para outro lado….Artemisia xa comezara a plasmar nos seus lenzos a mulleres fortes e a sufridas, a heroínas, vítimas, suicidas, guerreiras, a personaxes femininos procedentes tanto da Biblia como da mitoloxía. E adoptando unha perspectiva nova: a dunha muller. Porque non lle faltaba razón o filósofo francés Roland Barthes cando sentenciaba que a forza de Artemisia Gentileschi radica na súa capacidade de dar a volta aos papeis tradicionais, alentando “unha nova ideoloxía que nós modernos lemos claramente: a reivindicación feminina”. Só hai que ver como en 1610, con só 17 anos, a artista xa pintara por exemplo a “Susana e os vellos”, un cadro que se basea no relato bíblico da casta Susana, quen se estaba dando tranquilamente un baño cando dous vellos propuxéronlle relacións sexuais. Ela rexeitounos e estes, en vinganza, denunciárona por adulterio. Ían a lapidar cando o profeta Daniel descubriu o engano e evitou a inxustiza.
Artemisia optou por pintala como unha moza vulnerable, asustada, que rexeitaba a eses dous homes ameazantes, cando a mesma escena foi pintada por pintores, cunha moza frívola e coqueta que flirteaba cos vellos….Mirada de muller….. Todo iso, un ano antes de que a violasen. Despois de ser agredida sexualmente por Tassi, a súa visión en clave feminina aínda se agudizou máis.
Xa en Florencia, pintou outra escena bíblica: “Judith decapitando a Holofernes” (1612 – 1613). É sen dúbida a súa obra máis famosa. Plasma o momento no que a viúva Judith, axudada pola súa fiel doncela, decapita a Holofernes, o xeneral asirio inimigo que se había encaprichado con ela, aproveitando que está bébedo e quedouse durmido.
O episodio xa fora levado ao lenzo por numerosos pintores desde o Renacemento e considerábase unha alegoría do triunfo das mulleres sobre os homes. Pero en mans de Artemisia adquire novos matices, ata o punto de que varios estudiosos descifraron en clave psicolóxica a violencia con que pinta a famosa escena, interpretándoa como un desexo de vinganza tras a agresión sexual que sufriu. “Judith decapitando a Holofernes” foi un tema que Artemisia pintou en varias ocasións, realizando en total tres versións, algo que tamén fixo con “Susana e os vellos”. En vida pintou sen parar e chegou a gozar de certa fama. Pero tras a súa morte en Nápoles ao redor de 1654, Artemisia Gentileschi caeu nun longo e profundo esquecemento que durou séculos. Só na segunda metade do século XX a súa arte comezou a ser de novo apreciado por algúns críticos e o seu nome, desenterrado. Pero, sobre todo, foi por mor de que nos anos 70 o movemento feminista convertese a esta artista nun símbolo da loita de xénero que Artemisia finalmente resucitou.
Grazas Artemisia por todo o que nos levas ensinado, se estiveras hoxe con nós, botarias as mans á cabeza e berraríamos xuntas…..seguro
Guillermina Dominguez Touriño ( Adaptación e tradución de
